Trao "giải Nobel" của Toán học năm 2012

Viện Hàn lâm khoa học Na Uy đã trao giải Abel (tương đương
giải Nobel trong lĩnh vực Toán học) năm 2012 cho nhà toán học Hungari
Endre Szemeredi, theo thông báo của VHLKH Na Uy ngày 21/3/2012.

[b]Endre Szemeredi.

[/b]Chủ tịch Viện Hàn lâm khoa học Na Uy, Niels Christian Stencet
giải thích với các nhà báo, quyết định của Ủy ban xét tặng giải là vì
Szemeredi “đã tạo ra một cuộc cáh mạng trong Toán học rời rạc (discrete
mathematics)”.

Endre Szemeredi sinh năm 1940 tại Budapest. Ông đến với Toán học khá
muộn màng sau khi bỏ dở Trường ĐH Y khoa, ông đi làm công nhân nhà máy
rồi ghi tên học Toán tại ĐH Eõtvõs Loránd tại Budapest. Sau khi tốt
nghiệp, ông sang Nga học tiếp và bảo vệ luận án Tiến sĩ
tại Trường ĐH Tổng hợp Matxcơva mang tên Lomonosov (MGU) năm 1970 với sự
hướng dẫn của giáo sư Israel Gelfand. Hiện nay Szemeredi là việc tại
Viện Toán học Alfréd Rényi, thuộc VHLKH Hungari, đồng thời là giáo sư
tin học Trường ĐH Rutgers tại New Jersey (Mỹ).

Ông được giới toàn học quốc tế đánh giá rất cao, là “người có những
khả năng toán học phi thường” và ảnh hưởng của ông đối với nhiều chuyên
ngành toán học khác nhau là rất lớn. Ông mở ra nhiều hướng đi mới cho
các chuyên ngành hẹp của Toán học và đặt nền móng cho một số ngành Toán
học tương lai.

Năm 2001 chính phủ Na Uy công bố kỷ niệm 200 năm ngày sinh nhà toán
học Na Uy Niels Henrik Abel (1802) đánh dấu sự ra đời của một giải
thưởng mới cho các nhà toán học, đặt tên là Abel. Mục đích của giải này
là để lấp đi sự thiếu vắng giải Nobel trong toán học, mặc dù đôi khi huy
chương Fields được xem là mang tính chất tương đương. Giải Abel được đi
kèm với số tiền thưởng là 6 triệu tiền kroner Na-Uy, có giá trị (2012)
tương đương với 740,000 € hoặc 1.000.000 USD.

Giải Toán học quốc tế Abel
Hàng năm Viện hàn lâm khoa học và văn chương Na Uy công bố chủ nhân giải Abel sau một cuộc tuyển chọn do
một hội đồng gồm 5 nhà toán học quốc tế tiến hành. Khoản tiền thưởng
cùng với giải thường bằng một triệu đôla Mỹ, gần như giải Nobel (trao
thưởng ở Thụy Điển và Na Uy nhưng không bao gồm toán học). Na Uy ban đầu
cung cấp cho giải 200.000.000 kronerr Na Uy (khoảng 23.000.000 USD) làm
quỹ trong năm 2001. Mục đích của giải là phổ biến toán học, làm cho môn
khoa học này thêm uy tín, đặc biệt là dành cho những người trẻ tuổi.

Sophus Lie là người đầu tiên đề xướng việc thành lập giải Abel khi ông nhận ra
kế hoạch của Alfred Nobel cho giải thưởng hàng năm (bắt đầu từ năm
1897), không có giải dành cho toán học. Vua Oscar II hồi đó đã đồng ý
tài trợ cho giải thưởng toán học mang tên Abel, và hai nhà toán học
Ludwig Sylow và Carl Størmer đã phác thảo những quy chế và luật lệ cho
giải. Tuy nhiên sự tan rã của liên hiệp giữa Thụy Điển và Na Uy năm 1905
đã kết thúc cố gắng đầu tiên để thành lập giải thưởng Abel.

Tháng 4/ 2003, Jean-Pierre Serre được công bố là ứng viên đầu tiên nhận giải
Abel, và đến tháng 6 tiếp đó giải đã được trao thưởng. Trước đó, chính
ông cũng đã từng là nhà toán học trẻ nhất từ trước đến nay được nhận
giải thưởng Fields khi mới 28 tuổi.

Tuấn Hà – VNN